با توجه به تصویب یک فوریت لایحه ی «ایجاد 7 منطقه آزاد تجاری-صنعتی و 12 منطقه ویژه اقتصادی» لازم دانستیم نکات اساسی را پیرامون این موضوع به اطلاعتان برسانیم:
تعاریف
منطقه ویژه اقتصادی: به محدودهی جغرافیایی مشخصی از سرزمین کشور میزبان اطلاق می شود که قوانین تجاری حاکم برآن در قیاس با دیگر مناطق آن کشور شدت و محدودیت کمتری دارد. هدف از تشکیل این مناطق ، پشتیبانی از فعالیتهای اقتصادی و برقراری ارتباط تجاری بینالمللی و تحرک در اقتصاد منطقه ای و تولید و پردازش کالا، انتقال فناوری، صادرات غیر نفتی، ایجاد اشتغال مولد ، جلب و تشویق سرمایه گذاری داخلی و خارجی، صادرات مجدد، عبور خارجی (ترانزیت ) و انتقال کالا (ترانشیب) است.
مناطق آزاد: بر اساس تعاریف بینالمللی، منطقه آزاد ناحیهای از کشور است که خارج از قلمرو گمرکی قرار دارد و به این اعتبار، شامل معافیتهای گمرکی و مالیاتی زمانبندیشده و برخوردار از دیگر مزایای خاص مانند تشریفات گمرکی سهلتر، بازگشت سود سرمایه و امکانات زیرساختی است.
در ایران و در ماده اول قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری صنعتی کشور در ذیل عنوان اهداف/ اهداف ایجابی/ ایجاد مناطق آزاد ایران، آمده است: تسریع در انجام امور زیربنایی، عمران و آبادانی، رشد و توسعه اقتصادی، سرمایهگذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقهای، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارائه خدمات عمومی اعلام شده است.
بند 11ام سیاست های ابلاغی اقتصاد مقاومتی: توسعه حوزه عمل مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور به منظور انتقال فناوری های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادارات کالا و خدمات و تامین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج.
مهمترین شاخص های جهانی توسعه در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی
1- تولید، صادرات و کسب درآمد خارجی از این طُرُق
2- ایجاد اشتغال مولد
3- انتقال فناوری
4- جذب سرمایه گذاری خارجی
وضعیت فعلی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در ایران
با توجه به شاخص های مذکور و سابقه ی عملکردی مناطق آزاد و ویژه در کشو، آمار و شرایط ذیل استنباط شده است:
· شاخص صادرات: نسبت واردات به صادرات در مناطق آزاد، در سال 1380: چهل به یک
نسبت واردات به صادرات در مناطق آزاد، در سال 1391: بیست و سه به یک
(منبع: حوزه مشاوره رئیس جمهور در امور مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و گمرک ایران)
توضیحات: با مقایسه ارقام واردات و صادرات مناطق آزاد می توان گفت میزان واردات مناطق چندین برابر مقدار صادرات آنها بوده و می توان گفت که در عمل این مناطق به سکویی برای واردات کالا به داخل کشور تبدیل شده اند.
· شاخص اشتغال: 51619 نفر اشتغال یافته به واسطه ی فعالیت 15 ساله ی مناطق آزاد، تا 1387؛ با این توضیح که عمده ی کیفیت مشاغل ایجاد شده خدماتی است، نه مولد.
(منبع: حوزه مشاوره رئیس جمهور در امور مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و گمرک ایران)
در کنار آمارهای مستند فوق، با بررسی های میدانی، شاخص های سوم و چهارم نیز بالطبع محقق نشده است؛ از طرفی مرجع رسمی هم آماری در تایید یا رد تحقق این شاخص ها منتشر نکرده است.
آسیب های مناطق آزاد و ویژه
· تنها یک چهارم شرکت های ثبت شده در مناطق آزاد و ویژه، فعال است و مابقی به دلیل استفاده از امتیازات و مزایای خاص، دفاتر مرکزی ثبت شده ی غیر فعال دارند که در سایر نقاط کشور مشغول به فعالیت می باشند.
(منبع: پایگاه خبری مناطق آزاد و ویژه اقتصادی)
· غلبه ی میزان کالاهای مصرفی و لوکس در میان کالاهای وارداتی در مناطق آزاد و ویژه
بیشترین اقلام این چنینی: پوشاک، پارچه، یخچال، سیگار، لوازم یدکی خودرو، برنج و ...
(منبع: گزارش عملکرد سال مناطق آزاد کشور)
· بر اساس رتبه بندی و ارزیابی بین المللی (FDI intelligence اطلاعات سرمایه گذاری مستقیم خارجی)، نامی از مناطق آزاد کشور در بین پنجاه منطقه آزاد برتر دنیا دیده نمی شود.
با توجه به تعاریف، شاخص ها، وضعیت فعلی و آسیب های وارده بر طرح مناطق آزاد و ویژه اقتصادی موجود، لایحه ی در دست اقدام جهت تصویب در مجلس شورای اسلامی توسط نمایندگان محترم توجیه قانع کننده ای ندارد و ظن آن میرود که امکان سو استفاده از این لایحه در جهت منافع غیر مرتبط با آبادانی اقتصادی ایجاد شود.
