یکی از چالش برانگیزترین عرصه های سیاسی، سیاست خارجی است. نگرش مبنایی و متکی به گزاره های محکم در سیاست خارجی، راه برون رفت از سردرگمی هایی است که در دل پیشامدهای مختلف سیاست خارجی، برای افراد پیش می آید.
دکتر سعید جلیلی، در سال 1373 کتابی را به رشته ی تحریر درآوردند، با عنوان «سیاست خارجی پیامبر (ص)». در این یادداشت، خلاصه ای از بخش دوم این کتاب، با موضوع مبانی و اصول سیاست خارجی پیامبر اکرم را خدمتتان تقدیم می کنیم.
در این بخش، دکتر جلیلی به 6 اصل، به عنوان اصول سیاست خارجی پیامبر اشاره می کنند:
- اصل توحید
- اصل ولاء
- اصل نفی سبیل
- اصل عدالت
- اصل برقراری ارتباط
- اصل وفاء به عهد
در یادداشت یکم، به صورت مختصر سه اصل اول توضیح داده شد که می توانید از اینجا، آن را بخوانید. در این یادداشت، به توضیح سه اصل دوم خواهیم پرداخت.
اصل عدالت: عدالت در آیات قرآنی جایگاه ویژه ای دارد؛ تا جایی که یکی از اهداف بعثت پیامبران، برپایی قسط می باشد. شاهد مثال این گفته آیه شریفه 25 سوره حدید، آیه شریفه 29 سوره اعراف و آیه شریفه 90 سوره نحل است. این اصل، یکی از اصول اساسی در سیاست های حضرت حتی در قبل از اسلام است. آنچنانکه در دوره جاهلیت وقتی نمایندگان قریش در حلف الفضول عهد کردند که در مکه مستمندی از اهل محل یا از دیگران نبینند، مگر اینکه یار و همراه و یاور او باشند، پیامبر نیز شاهد و ناظر آن بوده و در آن پیمان شرکت می نماید. حضرت، پس از نبوت درباره ی آن پیمان می فرماید: اگر در عالم اسلام، برای چنین پیمانی دعوت شوم، در آن شرکت خواهم کرد و آن را خواهم پذیرفت.
این رویه در سیاست خارجی آن حضرت نیز به خوبی مشهود است. در معاهده مدینه که میان مهاجرین و انصار و یهودیان مدینه به عنوان آیین نامه حکومت شهری مدینه نوشته شده و حکم قانون اساسی شهر را داشت، حمایت از مظلوم و مقابله با ظالم به عنوان یک اصل اساسی مورد تاکید قرار می گیرد
اصل برقراری ارتباط: اگرچه در اسلام، روابط با غیر مسلمان باید محتاطانه باشد، اما هیچ یک از آنها ایجاب نمی کند که مسلمان با غیر مسلمان به کلی قطع ارتباط نماید. پس منافاتی نیست میان آنکه مسلمان به غیر مسلمان احسان و نیکی کند و در عین حال، ولاء او را نپذیرد. شاهد مثال این گفته آیات شریفه 8 و 9 سوره ممتحنه است. همچنین آیات شریفه 60 و 61 سوره انفال که ضمن اینکه نخست، دستور به مهیا شدن برای مقابله با کفار و تهیه آذوقه و اسلحه را برای هر نوع برخورد احتمالی می دهد، می فرماید: اگر دشمنان به صلح و مسالمت تمایل داشتند، شما نیز به صلح مایل باشید.
اصل وفاء به عهد: وفاء به عهد و عدم تخطی از آن به عنوان یک اصل در سیاست خارجی پیامبر مشاهده می شود و آیاتی از قرآن بر این امر تصریح دارد. شاهد مثال این گفته، آیه شریفه 1 سوره مائده و آیه شریفه 39 سوره اسراء است.
به عنوان مثال پس از صلح حدیبیه با عنایت به اینکه بند پنجم صلح نامه ناپر بر این بود که: «هر کس از قریش بدون اجازه ولی خود به محمد ملحق شود، باید او را پیش ایشان برگرداند»، پیامبر بخاطر رعایت همین بند، وقتی که ابوبصیر از مکه به مدینه پناهنده شد، چون نامه ی قریش را به این مضمون دریافت کردند که: «می دانی که با تو شرط کردیم و میان خود گواه گرفتیم که هر یک از یاران ما پیش تو آیند، او را برگردانی؛ اکنون یار ما را پیش ما برگردان». پیامبر طبق مفاد صلح نامه ابوبصیر را به ایشان تحویل دادند. اگرچه پس از اینکه فرستادگان قریش اوبصیر را تحویل گرفتند، وی از نزد ایشان گریخت.
