وبلاگ نعلبکی

کمی طولانی است، اما لطفا تا پایان با دقت بخوانیدش.

بررسی مفهومی به نام دِوِلُپمِنت

گاهی ترجمان ما از برخی مفاهیم غربی چنان التقاطی و غیر اصیل است، که گویا با انتقالش از عالم فکری غربی به عالم فکری بومی، ذاتش دچار کژ فهمی شده است.

نگارش معادل development بصورت توسعه، از این دست ترجمان هاست و شاید اگر معادل این واژه را به صورت دِوِلُپمِنت! بنویسیم، کار علمی دقیق تر و متقن تری کرده ایم. لذا در این مقاله به بررسی مفهوم development  می پردازیم و نیز مرادمان از آنچه تحت عنوان توسعه مطرح می شود را نیز دقیق تر بررسی خواهیم کرد. در نهایت هم جایگزین مطلوبی برای این مفهوم را معرفی خواهیم کرد.

پژوهشی پیرامون نتایج توسعه یافتگی

چرا ما باید «توسعه» پیدا کنیم؟

در برابر این پرسش، پاسخ هایی به اندیشه مان خطور می کند، از جمله:

   برای زدودن فقر و محرومیت؛

   برای رفاه بیشتر و استفاده از نعمت های خدایی؛

   برای پیشرفت تکنیکی جهت مقابله با تمدن غرب؛

   برای هم پایی با تمدن پیشرفته مغرب زمین

   یا ...

اما برای اینکه ببینیم آیا واقعا این خواسته ها در بستر توسعه یافتگی محقق می شود یا خیر، بایستی دست به یک پژوهش دقیق بزنیم.

در یک پژوهش روش مند، ما با چهار مرحله رو برو هستیم:

         -  اتیمولوژی ( ریشه شناسی مفاهیم )

        - ترمینولوژی ( دوره زمانی که یک مفهوم معنای متفاوتی داشته)

     - متدولوژی همان روش شناسی)

    - اپیدمیولوژی (فراگیرسازی )

اتیمولوژی واژه development

«توسعه[1]» شاید از نظر لفظ، تازه باشد؛ اما از نظر معنا تازه نیست. لفظ «ترقی» از اولین الفاظی بود که فرنگ رفته های ما برای توصیف آن دیار بکار برده اند.

برای دریافت معنای توسعه، باید ترقی را فهمید. چرا که:

همین میل ترقی اجتناب پذیر بشر است که مبنای توسعه ی تمدن کنونی قرار گرفته است.

توسعه از ریشه ی «و س ع» به معنای فراخی و گستردگی است. از آنجا که خیلی از محققان مسلمان ساده اندیش بر این باورند که توسعه و ترقی هم ارز «رشد و تعالی» است که در قرآن آمده، لذا برای جلوگیری از این کژفهمی، به بررسی واژه ی رشد، در قرآن می پردازیم:

قَد تَّبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ

رشد، راهی است که انسان را به سوی علت غایی وجود خویش و آن هدف خاصی که از آفرینش بشر مقصود پروردگار متعال بوده است، هدایت می کند و آن را به «راه صلاح» ترجمه کرده اند.

لذا این واژه اصلا دخلی به ترقی و توسعه ندارد.

پرسش هایی پیرامون الگوی توسعه برای جهت دادن به پژوهش

آیا الگوی توسعه را باید مبنی بر مصرف گرایی افراطی بنا نهاد؟ آیا باید بدون ملاحظه، فقط به حرص و ولع بشر میدان داد؟

آیا نسبت بین منابع، مصرف کنندگان، و یا تولید و مصرف از الگوی خاصی تبعیت می کند؟

برای اینکه اهمیت این پرسش ها مشخص شود، مثالی از نگرش پایه ای به اقتصاد[2] در دو مکتب توحیدی و غربی بیان می کنیم.

اقتصاد غربی نیازهای انسان را نامحدود و منابع و امکانات جهان را محدود می‌داند؛ در حالی که در اسلام، منابع و امکانات نامحدود معرفی شده‌اند! از طرفی، اقتصاد اسلامی بر خلاف اقتصاد غربی، بر قناعت و پرهیز از مصرف گرایی تأکید دارد.

وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الأَرْضِ  (سوره احزاب ،آیهٔ ۹۶)

و اگر مردم ایمان آورده و پرهیزگار بودند، ما ابواب برکات زمین و آسمان را بر آنها گشوده بودیم.

لذاست که وقتی زلف اقتصاد کشور را به توسعه گره می زنیم، ماحصلش می شود تکیه به منابع محدود نفتی و برداشت سرسام آور از این موهبت الهی، بدون در نظر گرفتن تبعات این مصرف بی حد و حصر، و در پی آن، بی توجهی به نگرش هایی چون اقتصاد مقاومتی که بر اساس پرهیز از مصرف گرایی بنا نهاده شده است. البته استدلال آقایان در این مواقع برای توجیه کارشان، عقب نیفتادن از توسعه یافتگی است. هر چند نگرش حاکم بر اقتصاد مقاومتی هم پیشرفت مملکت است. اما چون این دو دیدگاه از دو ریشه مبنایی متفاوت نشات می گیرند، لذا نمی توان هر دو روش را در آن واحد، با هم اجرا نمود.

اگر به سخنان مقام معظم رهبری در دیدار با فعالان اقتصادی نیز نظری بیندازید، عمق نگرانی ایشان از این نوع نگرش غلط مشخص می شود:

«یکى از بزرگ‎ترین بلیات اقتصاد ما، و نه فقط اقتصاد ما، بلکه بلیات عمومى کشور، وابستگى ما به درآمد نفت است. ما باید به جایى برسیم که اگر یک روزى به خاطر قضایاى سیاسى اراده کردیم که صادرات خودمان را مثلاً براى مدت 15 روز یا یک ماه متوقف کنیم، بتوانیم. امروز ما نمی‌توانیم این کار را بکنیم، چون به این درآمد احتیاج داریم. اگر یک روزى اقتصاد کشور از درآمد نفت و صادرات نفت بریده شود، این توان را ملت ایران و نظام اسلامى در ایران به دست خواهد آورد؛ که تأثیرگذارى‌اش در دنیا فوق‌العاده است. ما باید به اینجا برسیم./ مرداد90»

پرسش هایی پیرامون الگوی توسعه برای جهت دادن به پژوهش

پخش سرمایه در الگوی توسعه چقدر اهمیت دارد؟

پاسخی بر مبنای کلام وحی: کَیْ لَا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیَاء مِنکُمْ وَ مَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَاب (سوره حشر، آیه 7)

آنچه که به شما عطا کردیم سرمایه می شود و آنجا که می گوییم سهم فقرا را بدهید، برای این است که مبادا سرمایه و ثروت در بین یک عده خاص دست به دست شود.

«دوله» در آیه یعنی تداول و دست به دست شدن.

پاسخی بر مبنای نظام سرمایه داری که مفهوم گردش نداشتن سرمایه در آن به وضوح خود نمایی می کند:

در نظام سرمایه داری، کل ثروت در دست اغنیاء است. بقیه عملاً هیچ! بلوک ورشکسته ی شرق نیز همینگونه بود. کل سرمایه ی اتحاد جماهیر شوروی که بخش وسیعی از شمال و شرق و غرب کره ی زمین را فرا گرفته بود، در دست دولت بود. از این طرف شوروی تا آن طرف شوروی، با هواپیما 8 ساعت فاصله بود. ما قبله مان در چهار طرف ایران جنوب غربی است. اما بخشی از قبله ی آنها جنوب غربی است، بخشی مستقیم و بخشی جنوب شرقی است! در این کشور با داشتن گاز، نفت و بسیاری از صنایع سنگین، دولت سالاری بود. این هم جزء توسعه مذموم است